Retinol, tretinoin, retinoids hay vitamin A? Làm thế nào để không bị khô da, đỏ da hay bong vảy? Khi sử dụng kem thoa retinoids mà đi nắng có được không? Bao nhiêu tuổi thì bắt đầu sử dụng được? và nhiều câu hỏi khác sẽ được giải đáp trong bài viết này.
Để hiểu sâu hơn, bạn đọc có thể xem thêm bài viết: RETINOL, TRETINOIN (RETINOIDS) – CÓ ĐỦ AN TOÀN KHÔNG?
Nội dung chính của bài viết
Retinoids hay retinols?
Có thể nói đây là một thành phần mà có lẽ ít nhiều mỗi khi các bạn tìm kiếm thông tin về chăm sóc da thì sẽ bắt gặp tới. Nhiều công ty dược, dược mỹ phẩm lớn trên thế giới xem đây là một “hũ gạo” lớn để nuôi sống họ. Tuy nhiên cho đến nay, mặc cho sự phổ biến đó hoặc có thể là bởi vì chính sự phổ biến đó mà có khá nhiều nhầm lẫn đang diễn ra, thậm chí là khó để bạn có thể dùng nó một cách an tâm được.
Retinoids là tên gọi chung của một nhóm các chất hóa học dạng Vitamin A sử dụng thoa ngoài da. Có thể kể đến các hoạt chất như all-trans retinol, tretinoin, alitretinoin và một số công thức tổng hợp có cấu trúc tương đối khác biệt như adapalene, tazarotene, bexarotene. Tretinoin là một dạng oxi hóa của all-trans retinol. Nó được cơ thể tổng hợp trên da sau khi retinol xâm nhập đến các tế bào sừng ở lớp đáy. Trong phần còn lại của bài viết, tôi sẽ dùng retinoids chung cho tất cả các thành phần chất thuộc nhóm này.
Đây là những thành phần nổi tiếng bởi khả năng chống lão hóa, cải thiện nếp nhăn bề mặt, giảm mụn và các tổn thương sắc tố…
Những trường hợp nào thì có thể sử dụng retinoids?
Những lợi ích của retinoids có thể không có gì quá mới. Đây là nhóm chất được sử dụng để điều hòa tốc độ đổi mới tế bào và giúp ngăn ngừa hình thành các vi nhân mụn, làm giảm hình thành tổn thương mụn. Đồng thời hoạt chất còn được ứng dụng trong điều trị lão hóa da do tác động phục hồi một số tổn thương da do tác động của ánh nắng mặt trời, có khả năng kích thích tăng sinh collagen. Dường như vai trò tác động trên da của chúng khá toàn diện, khi sử dụng đều đặn có thể làm da láng, mịn hơn. Các thuốc chứa hoạt chất này là một phần quan trọng của các liệu trình điều trị mụn.
Đây là lựa chọn ưu tiên hàng đầu dành cho những trường hợp trứng cá viêm và trứng cá nhân, lý tưởng cho việc làm tăng hiệu quả của các sản phẩm điều trị khác đi kèm. Trong một nghiên cứu ở Nhật Bản, bệnh nhân được kê toa retinoid thoa chiếm khoảng 47% trường hợp bệnh nhân và con số này có sự khác biệt giữa mức độ nặng nhẹ của mụn, thường thấy sử dụng nhiều hơn ở những trường hợp mụn nặng.
Khuyến cáo đưa ra là sản phẩm sử dụng được cho người lớn hơn hoặc bằng 12 tuổi. Cho nên đừng băn khoăn về việc “tôi năm nay chỉ mới 20 tuổi, liệu có còn quá trẻ để bắt đầu sử dụng?” không nhé. Tương tự cũng không bao giờ là quá muộn để bắt đầu sử dụng sản phẩm chống lão hóa trên da của mình, đặc biệt là retinoids.
Vì sao Retinoids lại có tác dụng “thần thánh” như vậy?
Có một số sự khác biệt trong cơ chế tác dụng của từng hoạt chất đến da của chúng ta, tuy nhiên có thể đề cập đến một số tác động cơ bản sau đây.
– Thay đổi làn da của bạn bằng cách gắn với các thụ thể retinoic acid ở da, tác động lên các biểu hiện gene và làm nới lỏng liên kết giữa các tế bào sừng ở da, kích thích đổi mới các tế bào da. Qua đó giúp mở thông các bít tắc nang lông trên bề mặt da, loại bỏ tế bào chết, bình thường hóa hiện tượng sừng hóa ở đơn vị nang lông giảm hình thành nhân mụn, hạn chế hình thành và điều trị mụn.
– Retinoids kích thích các nguyên bào sợi tổng hợp collagen, hyaluronan trong da, giảm nếp nhăn, ngăn ngừa hiện tượng phá hủy collagen. Qua đó giúp cải thiện sẹo, lỗ chân lông, bề mặt da.
Làm sao để biết sản phẩm có chứa retinoids khi mua hàng?
Bạn hãy để ý tới các thành phần như các retinyl ester (retinyl palmitate, retinyl acetate, retinyl propionate, retinyl linoleate), retinol, pro-retinol, hoặc retinaldehyde trong các dược mỹ phẩm, mỹ phẩm. Nhóm này thường được cộng đồng blogger gọi chung bởi tên gọi retinols (có s). Đây là những chất thay thế có hoạt tính thấp hơn và thường ít khi gây kích ứng hoặc làm tăng bùng phát mụn.
Với những sản phẩm khác thường ở dạng thuốc thoa (kê toa và không kê toa) với thành phần hoạt tính như adapalene, tretinoin (all-trans retinoic acid). Cộng đồng mạng gọi chúng là các retinoids. Tuy nhiên như đã đề cập ở trên, tất cả các công thức thành phần này đều thuộc nhóm retinoids, kể cả với các retinols ở trên.
Một điều khi bạn mua sản phẩm retinoids, ngoài thành phần chính kể trên, bạn cần để ý xem nồng độ của chúng là bao nhiêu, kết cấu sản phẩm cho phù hợp tuýp da và vấn đề của bạn. Nhìn chung với chỉ số càng cao thì tác động hiệu lực càng mạnh và tương ứng với đó khả năng kích ứng cũng tăng thêm.
- Tretinoin: gel (0.01/0.025/0.05), dạng gel vi cầu (0.04/0.08/0.1%), kem (0.02-0.1%), dung dịch thoa (0.05%).
- Adapalene: lotion, kem (0.1%), gel (0.1/0.3%), dạng phối hợp adapalene/BPO (0.1/2.5%)
- Retinol thường có nồng độ 1%, 0.5%, 0.3% hoặc 0.25%.
Nếu bạn thấy một sản phẩm nào đó có liệt kê thành phần này tuy nhiên lại không đề cập đến nồng độ thì chúng thường có nghĩa là nồng độ thấp. Chủ yếu đến từ những sản phẩm bổ trợ kết hợp với serum chống lão hóa, dưỡng ẩm, chống nắng hoặc kem điều trị nếp nhăn, quầng thâm mắt.
Sản phẩm retinoids kê toa và không kê toa?
Những công thức kê toa thường có tác động mạnh mẽ hơn và tương ứng với đó là việc sử dụng cũng cần được bác sĩ chuyên khoa tham vấn đầy đủ. Những sản phẩm không kê toa như đã đề cập ở phần trên thường cần nhiều thời gian hơn để thấy được những tác động lên da rõ.
Năm 2016, những sản phẩm chứa adapalene như Differin 0.1% gel đã được FDA phê duyệt việc bán mà không cần kê toa.
Các vấn đề thường gặp khi sử dụng retinoids?
Kích ứng da
Retinoids mang đến nhiều tác dụng nổi bật là thế tuy nhiên không có thứ gì quá hoàn hảo mà không đi kèm với những vấn đề khác. Khi sử dụng không hợp lý, chúng có thể gây kích ứng, làm da bong tróc, khô, đỏ, cảm giác căng rát hoặc ngứa da mặt, đặc biệt thường xảy ra ở những vị trí như quanh mắt, quanh khóe mũi miệng, rãnh cằm môi. Tình trạng này được gọi là viêm da do retinoids. Đôi khi tình trạng này đôi khi mơ hồ hơn là các triệu chứng khi sử dụng một sản phẩm chăm sóc da nào khác sau đó.
Tôi gặp nhiều tình huống đến với tôi vì vấn đề này trong quá trình thời gian đầu điều trị, thường gặp nhất là mụn trứng cá. Đây cũng là lý do chính khiến nhiều người nghĩ rằng sản phẩm retinoids không phù hợp với mình, gây dị ứng và kết quả là không tiếp tục dùng hoặc ngưng thuốc sớm.
Hiện tượng da đỏ nhẹ, bong vảy mụn là hoàn toàn bình thường khi mới bắt đầu sử dụng. Và bạn cũng đừng nhầm lẫn giữa hiện tượng bong da này với việc khi sử dụng kéo dài sẽ làm da yếu và mỏng đi, hãy xem lại những tác động của retinoids mà tôi đã đề cập ở phần trên.
Break out và đẩy mụn
Vấn đề này thường gặp trong giai đoạn đầu (khoảng 2-4 tuần) trong quá trình điều trị mụn, hoặc ở những trường hợp da xu hướng mụn mà chưa được kiểm soát tốt. Bởi vì sự mê hoặc của nó cho nên nhiều khi ta kỳ vọng nó quá nhiều sau một vài lần sử dụng.
Tuy nhiên, phải nói là hiệu quả sử dụng sẽ không thấy được trong một hai bữa được. Cần có thời gian trễ (lag time) cho đến khi thấy sự cải thiện, không nôn nóng thoa nhiều sản phẩm vì nghĩ chúng sẽ nhanh hiệu quả hơn. Thậm chí trong giai đoạn đầu, đôi khi bạn có thể sẽ thấy da tệ đi đôi chút.
Thông thường cần khoảng 8-12 tuần để bắt đầu thấy hiệu quả và lâu hơn nếu với các sản phẩm có hiệu lực thấp. Với tretinoin thì đỉnh tác dụng thường rơi vào khoảng 6 tháng. Bạn đọc có thể tham khảo thêm tại chủ đề “phân biệt dị ứng, đẩy mụn và bùng phát mụn” trong sách “hiểu mụn để hết mụn” NXB Y học năm 2020 mà tôi đã chia sẻ.
Nhạy cảm với ánh nắng mặt trời
Quá trình kích thích đổi mới tế bào, loại bỏ các tế bào bề mặt sẽ khiến da dễ nhạy cảm hơn với ánh nắng mặt trời. Do đó bạn cần sử dụng kem chống nắng phổ rộng và các biện pháp tránh nắng khác đi kèm trong liệu trình của mình.
Sử dụng retinoids thoa như thế nào để giảm kích ứng da?
– Tiếp cận việc sử dụng một cách chậm rãi, tăng dần. Mục đích chính là làm thế nào sử dụng được đều đặn với một tần suất, lượng và loại sử dụng ở ngưỡng mà da của bạn không gặp phải vấn đề khó chịu nào khác.
+ Lượng sử dụng: chỉ sử dụng một lượng nhỏ bằng khoảng hạt đậu xanh cho toàn bộ vùng mặt của mình. Tốt nhất chỉ sử dụng một lượng vừa đủ, có thể chấp nhận thiếu hoặc không đủ trong giai đoạn đầu sau đó điều chỉnh lại dần.
+ Số lần thoa: ban đầu, bạn có thể sử dụng retinoids cách ngày hoặc mỗi cuối tuần trong giai đoạn khởi đầu điều trị. Sau thời gian khoảng 1-2 tuần, da đã trở nên thích nghi thì bạn có thể tăng dần tần suất. Sau cùng, bạn có thể sử dụng nó như là một bước chăm sóc da không thể thiếu được hàng ngày của mình.
+ Thời gian lưu lại trên da: thông thường không cần phải rửa lại hay sử dụng bất kì chất trung hòa nào sau khi sử dụng. Tuy nhiên trong một số trường hợp, nếu khi sử dụng theo cách này mà vẫn thấy khó chịu thì bạn có thể thoa và lưu lại khoảng 1-2 giờ rồi rửa sạch. Sau đó có thể điều chỉnh dần lên mỗi tuần.
+ Diện tích vùng điều trị: Tiếp cận một cách từ tốn bằng cách thoa lên một vùng nhỏ trước bắt đầu với liều dùng cách ngày, sau khi rửa mặt, bôi một lớp mỏng lên vùng da bị mụn hoặc dễ bị mụn, tránh bôi vùng mắt, môi, khóe miệng vì các vùng này nhạy cảm, hoặc là bằng cách thoa và để tiếp xúc trong một thời gian ngắn, sau đó thì rửa đi.
+ Tối ưu theo tuýp da hoặc đặc tính vùng điều trị: nếu da hỗn hợp, vùng chữ T có da nhờn và vùng rìa của mặt có da khô, nên sử dụng các chất nền khác nhau trên mỗi vùng đó. Ví dụ như loại gel dành cho da nhờn, loại kem cho da khô hoặc hỗn hợp.
+ Nồng độ sản phẩm: sử dụng bắt đầu từ loại retinoids có nồng độ thấp. Có thể lựa chọn những sản phẩm điều trị ở dạng dược mỹ phẩm trước, khi da thích nghi quen dần thì bạn có thể lựa chọn những sản phẩm điều trị kê toa hoặc không kê toa tùy nhu cầu và vấn đề của mình.
+ Công thức sản phẩm: có một số tài liệu đề cập đến việc sử dụng những công thức mới dạng microsphere, microsponges cho phép làm tăng khả năng xâm nhập qua da của thuốc và làm tăng hiệu quả điều trị. Một số nghiên cứu cho thấy khi sử dụng dạng này cũng dễ dung nạp hơn, ít kích ứng hơn, trường hợp tệ nhất là bằng. Cho nên đây cũng có thể là công thức mà bạn có thể lựa chọn khi mới bắt đầu sử dụng.
+ Sản phẩm kết hợp: tối ưu các bước chăm sóc da khác đi kèm, đặc biệt là dưỡng ẩm đều đặn. Điều này giúp giảm thiểu các vấn đề khó chịu xảy ra trong quá trình sử dụng, đồng thời gia tăng hiệu quả của sản phẩm.
Không khuyến khích việc tự pha trộn các sản phẩm với nhau, nên tuần tự từng bước một. Trong giai đoạn ban đầu mới sử dụng, bạn có thể tạm loại bỏ những sản phẩm hoạt tính khác và sử dụng lại đầy đủ khi da đã thích nghi tốt. Có một phương án để làm giảm thiểu kích ứng mà bạn có thể áp dụng như “phương pháp bánh mì kẹp thịt – sandwiching”. Cụ thể là thoa dưỡng ẩm ngay trước (dạng lỏng thoáng) và sau khi thoa retinoid (dạng đặc hơn phù hợp loại da, vấn đề của bạn).
Nếu cảm thấy châm chích, khó chịu, hoặc ngứa, rát nhiều sau khi sử dụng thì hãy ngưng một vài ngày cho đến khi da trở lại bình thường rồi tiếp tục sử dụng lại theo cách của tuần trước đó khi chưa tăng mức độ điều trị lên gây kích ứng da.
– Với những sản phẩm kê toa, bạn cần hỏi ý kiến bác sĩ trước mỗi lần sử dụng để được điều chỉnh phù hợp với tuýp da và vấn đề bạn đang có nhất.
Sử dụng retinoids trong thời gian mang thai, cho con bú có được không?
Đây là thành phần mà bạn cần tránh sử dụng trong quá trình mang thai và cho con bú, chỉ sử dụng khi thực sự thật cần thiết và có chỉ định của bác sĩ điều trị của bạn.
Mối lo ngại chủ yếu đến từ nguy cơ về các vấn đề dị tật cho thai nhi như bất thường về khối sọ mặt, hệ thống thần kinh trung ương, tim mạch, tuyến ức…hay có vấn đề thai kỳ khác đi kèm. Mặc dù những nghiên cứu phân tích có hệ thống gần đây với tretinoin đã loại bỏ đi những vấn đề lớn liên quan như làm gia tăng tỉ lệ sẩy thai tự nhiên, dị dạng bẩm sinh, trưởng thành sớm, cân nặng trẻ sơ sinh thấp. Tuy nhiên
Nếu vô tình trong quá trình đang sử dụng mà bạn phát hiện có thai thì cũng đừng quá lo lắng lắm, hãy ngưng sử dụng và tham vấn bác sĩ chuyên khoa uy tín để có thêm thông tin chi tiết. Mặc dù có thể về mặt lý thuyết có thể gây dị tật cho thai nhi, tuy nhiên khi sử dụng lượng nhỏ, trong thời gian ngắn thì có vẻ như nó không gây ra khiếm khuyết nào.
Không được sử dụng retinoids vào ban ngày có đúng không?
Không có câu trả lời nào đúng với tất cả mọi người. Tôt nhất là bạn hãy lựa chọn thời điểm nào đó mà sau khi thoa có thể nghỉ ngơi và tránh tiếp xúc ánh đèn, ánh nắng mặt trời nhiều. Thời điểm tốt nhất để sử dụng sản phẩm là vào buổi tối trước khi đi ngủ, sau khi da được làm sạch. Điều này chủ yếu liên quan đến việc ánh sáng sẽ bất hoạt tác dụng của retinoids và làm giảm tác dụng của sản phẩm.
Phần khác nữa đó là khi sử dụng retinoid làm da dễ bắt nắng hơn, đặc biệt với những người da có xu hướng nhạy cảm hoặc gặp phải hiện tượng kích ứng trong quá trình sử dụng trong giai đoạn đầu sử dụng. Nếu có retinoids trong chu trình chăm da bạn cần sử dụng kem chống nắng phổ rộng và các biện pháp tránh nắng khác đi kèm.
Đừng quá lo lắng về việc đôi lần sau khi thoa sản phẩm rồi nếu lỡ có việc đột xuất cần làm việc máy tính, ánh đèn, điều này không có quá nhiều ảnh hưởng.
Tôi chỉ thích sản phẩm từ thiên nhiên, vậy có công thức nào thay thế được retinoids không?
Hiện tại chưa có những đánh giá so sánh hiệu quả của các thành phần như retinoids, AHAs với những thành phần thiên nhiên khác. Tuy nhiên, nếu bạn thích retinoids bởi tác dụng chống lão hóa của chúng thì theo nguyên tắc bạn cũng có thể lựa chọn cho mình những chất chống oxi hóa dạng thoa có trong tự nhiên. Thậm chí xu hướng hiện tại là phương án phối hợp retinoids với những thành phần như vậy để nâng cao tính hiệu quả sản phẩm.
Lấy ví dụ như Bakuchiol là một chất chống oxi hóa được chiết xuất từ cây phá cố chỉ (Psoralea Corylifolia) hoặc chiết xuất nho cũng cho thấy một số hứa hẹn và cũng đang được nhiều hãng đưa vào công thức sản phẩm. Các “retinoids tự nhiên” mà các bạn đôi khi cũng đã từng nghe như beta-carotene, zeaxanthin, lycopene…
Tuy nhiên, cho đến nay thì có thể nói rằng chưa có một thành phần nào vượt qua retinoids về sự đa dạng nghiên cứu và ứng dụng. Cũng không nên bỏ lỡ những cơ hội tuyệt vời có được từ y học hiện đại như vậy chứ nhỉ? Không ai trả lời thay được, nó là lựa chọn của mỗi người mà thôi.
Tôi rất ủng hộ bạn nhấn nút chia sẻ hoặc sao chép nhưng hãy đảm bảo trích dẫn nguồn đầy đủ, phù hợp và không cắt xén thông tin tác giả. Cảm ơn bạn!
[…] Hỏi đáp về retinoids, retinols, retinaldehyde, tretinoin cùng bác sĩ! […]