Vì sao càng gãi lại càng ngứa?

0
2047

Khoảng 1550 năm trước công nguyên, thời kỳ Hi Lạp cổ đại đã có những tài liệu ghi lại phương thức chữa ngứa (Papyrus Ebers là ví dụ). Cho đến ngày nay, mỗi ngày người ta vẫn còn nói về ngứa và các phương thức chữa trị nó.

“Gãi” có lẽ là tài sản vốn có tự nhiên của trời cho không mất phí dường như sinh ra chỉ để thỏa mãn cơn ngứa. Nhưng thực tế trong tình huống này, thuận theo tự nhiên đã gặp phải một số vấn đề. Đó là “càng gãi càng ngứa”!

Hôm nay, tôi sẽ cùng các bạn nói kĩ hơn về chủ đề này dưới góc nhìn của khoa học. Hi vọng bạn sẽ không bỏ lỡ đến cuối bài viết để chọn cho mình được một thái độ xử trí đúng đắn và những điều mới mẻ!

Hiểu như thế nào về ngứa?

Ngứa được xác định là cảm giác khó chịu của da khiến cơ thể phải muốn cào gãi chúng. Khái niệm này được bác sĩ người Đức Samuel Hafenreffer lần đầu mô tả vào năm 1660 và nó vẫn được dùng cho đến nay.

Ngứa là một phản xạ bảo vệ tự nhiên của cơ thể bên cạnh những cảm nhận khác (như đau, cảm giác sờ chạm, rung, lạnh và nóng) để giúp da và cơ thể chống lại các tác nhân được nhận diện là gây hại.

Nhiều người cho rằng ngứa chỉ đơn thuần là một triệu chứng của bệnh lý nào đó, tuy nhiên đây còn là một bệnh cụ thể riêng biệt. Cho đến nay thì ngứa vẫn thu hút sự chú ý đặc biệt của nhiều nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới với mong muốn hiểu rõ thêm về nó.

Những bằng chứng hiện có cho thấy ngứa có thể hình thành bắt nguồn trực tiếp từ những kích thích cơ học và nhiệt lên da, hoặc gián tiếp thông qua các chất trung gian hóa học (histamine, neuropeptides, prostaglandins, serotonin, acetylcholine, opioids, interleukins hoặc bradykinin). Ngoài ra, ngứa có thể bắt nguồn từ các bệnh lý thần kinh ngoại biên hoặc trung ương khác.

Vì sao ngứa lại bắt chúng ta gãi?

Như đã nói ở trên, ngứa là thông điệp bảo vệ của cơ thế với những tác động được cơ thể chúng ta xem là có hại. Và khi đó thường sẽ hình thành mong muốn sờ mó, gãi, cào, cấu véo, chích lễ để ban đầu loại bỏ những thứ có thể dính lên da chúng ta.

Những  bằng chứng trên chụp xạ hình cắt lớp positron (PET) và cộng hưởng từ chức năng đã cho chúng ta thấy khi có tác động kích thích ban đầu, vùng chi phối vận động sẽ bị hoạt hóa và gây tín hiệu mong muốn cào gãi. Nhưng khác với kích thích gây đau thì nó thường không gây ra phản xạ tủy (ví dụ như khi đột ngột đau thì co tay chân lại).

Đồng thời, tác động lực lên da kích thích mạnh mẽ gây ra những kích thích đau. Và kích thích đau đó sẽ có tác động ức chế kích thích ngứa, có vẻ như chúng sẽ làm chúng ta quên đi cảm giác ngứa khó chịu và thay bằng cảm giác đau.

Nhưng thực thế thì lại không đơn giản như vậy. Đặc biệt là không có tác nhân cụ thể nào dính trên da thì thao tác trên lại trở nên vô ích. Đa phần các trường hợp khi ngứa, nếu cào gãi nhiều sẽ khiến ngứa càng trở nên tệ hơn.

Vì sao không nên gãi khi ngứa?

Để nói về tác động cào gãi gây ngứa nhiều hơn, ta sẽ cùng tìm hiểu thông qua ví dụ như trong tình trạng viêm da cơ địa – một ví dụ minh họa điển hình của mối liên hệ giữa nhận cảm trung ương và ngoại biên trong cơ chế gây ngứa.

Tại vùng có hiện tượng viêm, nồng độ của các yếu tố tăng trưởng thần kinh và các chất trung gian tăng lên có thể hình thành phản ứng nhận cảm cục bộ và gây kích thích các thụ thể nhận cảm đau.

Trong quá trình viêm này, các bó sợ thần kinh đảm nhiệm vai trò nhận cảm ngứa bị hoạt hóa và tạo ra luồng tín hiệu xung động đến bộ phận phụ trách ngứa ở trung ương (một số vùng giải phẫu chức năng của vùng đồi thị và một số vùng liên quan) thông qua đường dẫn truyền thần kinh và tủy sống.

Khi các thụ thể nhận cảm ngoại biên được hoạt hóa (ngay cả khi với những tín hiệu kích thích nhẹ nhất) cũng sẽ tạo ra một lượng lớn các tín hiệu được khuếch đại đến hệ thống thần kinh trung ương.

Trong trường hợp thông thường, những tín hiệu như thế sẽ tạo ra cảm giác đau và điều này sẽ làm lấn át cảm giác ngứa. Những tác động gây kích thích tín hiệu đó đơn giản có thể là việc đổ mồ hôi nhiều, khi thay đổi nhiệt độ, khi thay áo quần và trong chủ đề này là động tác gãi.

Tuy nhiên, khi quá trình ngứa đã được đưa tới đến trung ương thì chúng hiểu rằng tín hiệu này là từ da chàm ngứa chứ không phải như nhận cảm đau và thay vào đó gây ra cảm giác ngứa dữ đội.

Trong tình huống này, việc cào gãi có thể phần nào đó giúp ức chế ngứa tạm thời nhưng lại làm kích thích thêm nhận cảm ngoại biên tại chỗ. Và những tín hiệu này lại được nhận cảm là tác nhân gây ngứa và lại làm ngứa trở nên mạnh mẽ hơn. Đây chính là vòng xoắn – ngứa – gãi điển hình ở những người bị viêm da cơ địa.

Ngoài ra, những tác động như cào gãi, chích lễ, nặn bóp đều khiến da bị kích thích, làm tổn thương bề mặt, gia tăng nguy cơ nhiễm trùng, lây nhiễm đi kèm khác (nhiễm trùng, nấm, virus…). Có một số bệnh lý da thường gặp như vảy nến, sẩn ngứa, một số bệnh lý lichen, hạt cơm… có hiện tượng hình thành tổn thương mới ngay tại vị trí da bị chấn thương và khiến tình trạng ngày càng tệ hơn.

Nguồn ảnh: internet

Nếu ngứa quá mà không được gãi thì làm cái gì?

Ngoài gãi thì thực tế có rất nhiều người nhầm tưởng việc tắm nước nóng có thể xua đi cơn ngứa, đặc biệt là ngứa toàn thân. Tuy nhiên, đó lại là lầm tưởng tai hại. Thực tế thì có sự liên quan đặc biệt giữa nhận cảm ngứa và nhiệt độ. Quá trình hoạt hóa gây ra bởi histamine lên các bó sợi C (C-fibers) được chứng minh là phụ thuộc vào nhiệt độ.

Khi nhiệt độ tăng (ấm nóng) thì sẽ làm gia tăng hiện tượng ngứa, và ngược lại là mát lạnh có thể làm giảm những tác động ban đầu này. Bên cạnh những tác động ngay tại chỗ thì chườm lạnh còn kích hoạt những tín hiệu ức chế ngứa từ trung ương và làm tăng hiệu quả giảm ngứa.

Bên cạnh đó, có những loại thuốc thoa, uống hoặc những phương án trị liệu khác cũng sẽ mang đến hiệu quả giảm ngứa đặc biệt. Phụ thuộc vào từng tình huống cụ thể mà sẽ được bác sĩ chuyên khoa lựa chọn thích hợp nhất cho bạn.

Do vậy, nếu những trường hợp ngứa thông thường thì nếu bạn đã sử dụng qua phương án chườm lạnh, hoặc những kem bôi không kê toa thông dụng khác mà vẫn chưa cải thiện. Tốt nhất bạn nên cần sự hỗ trợ bởi bác sĩ chuyên khoa. Hãy đặt câu hỏi ở bên dưới nếu vẫn còn thắc mắc về vấn đề này, tôi sẽ sớm trở lại với các bạn!

BS Trần Ngọc Nhân

Nguồn tài liệu:

  • Akihiko Ikoma, MD; Roman Rukwied, PhD; Sonja Ständer, MD; et al (2003). Neurophysiology of Pruritus Cutaneous Elicitation of Itch. Arch Dermatol. 2003;139(11):1463-1470.
  • Atopic Dermatitis and Eczematous Disorders-CRC Press_Taylor and Francis Group (2014)
  • Pharmacology of Itch (2015, Springer-Verlag Berlin Heidelberg)
  • Ständer S1, Steinhoff M, Schmelz M, Weisshaar E, Metze D, Luger T (2003). Neurophysiology of pruritus: cutaneous elicitation of itch. Arch Dermatol. 2003 Nov;139(11):1463-70.

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here